domingo, 4 de xuño de 2023

IMÁN

 


Dedicado a Simón: lector curioso, culto e sensible,

que sempre me ensina novos carreiros,

 cheos de fascinación e beleza.



Prólogo


“Tenía estas notas desde hace tres años,recogidas durante mi
 servicio militar en Marruecos, a raiz del desastre de 1921.
(...)
El libro trata de contar la tragedia de Marruecos como pudo verla
 un soldado cualquiera de los que conmigo compartieron la campaña.
A ellos dedico estas notas, escritas entonces con la voz del paisaje
 africano en los oídos.”
(R.J.S. Nota á primeira edición.Editorial Cenit. 1930 )


I

Autor

(03.02.1901.Huesca/16.01.1982.San Diego.California)

Imaxinade aquel ano 1921, no Protectorado: Milleiros de mozos inocentes, facendo a “mili” nunha guerra de independencia. Eran as colonias africanas –españolas, of course!-.
Un rapaz -tenente Antonio na ficción- observando, tomando notas, sobrevivindo.
Anos despois, publica unha novela.


II

Viance

Viance é un mozo aragonés, de Urbiés (Huesca). Natural, espontáneo. Humilde. Cando chega ao exército -recruta forzoso- tócalle sufrir as clásicas (e para él descoñecidas )inxustizas. Ao comezo, reacciona con estoicismo.

Logo, as humillacións, a disciplina sen sentido, os sufrimentos da guerra, estragan completamente ao mozo inocente : a indiferenza e o desapego total , serán o seu mellor escudo.


III

Imán

Un dos grandes achados: levar esa deriva polas desgrazas, ao alcume.

En Urbiés, Viance era aprendiz de ferreiro. Cando caian as tenaces, el estaba debaixo. Cando saltaba unha faísca, dáballe a el nos fociños.

Cando había que termar da viga ( entre todos ), el era o último en chegar.

O mestre ferreiro berráballe (páx.51) : “pero, chico, estás “imantao”?


IV

Poética

Imán é unha novela redonda. Hai unha mestura perfecta dos elementos técnicos.

Nunha extraordinaria narrativa hai varios puntos de vista, en función da acción, dos personaxes, das ideas.

Esa ambigüidade obríganos a ler, con moitísima atención, mesmo a marcar ou anotar...máis ao rematar entendemos, comprendemos e ficamos abraiados.

O ton: grave, sereno... emoción fría e contida.

O ritmo : equilibrado e pausado ( mesmo percibes esa tensión interna que percorre a narración: un crescendo ...inevitable )

A sensación: ese contraste do mundo físico ( miseria, desolación...) co mundo espiritual (esa perplexidade diante do absurdo vital )

O sensorial ( color, tacto, sons) forma parte do relato, mesmo como os tons da narrativa; colores fríos, matices do gris...

A violencia da guerra vai matizada con pinceladas de luz e cor, que por contraste acentúan o cruento: angustia, desesperanza, indiferenza da natureza....traxedia sen sentido.

.......................

A min fascíname ese talento, impresionante, nun xornalista de 21 anos, que tomou notas mentres sobrevivía en Annual, e que artellou unha novela excepcional, única e asombrosa

( se procuramos as novelas publicada en 1930....non temos nada semellante !)


V

Abrente

E o grandioso, o encantamento, é matinar que Imán foi a primeira obra de arte de don Ramón.

Cinéfilo irredento, procuro a súa Crónica del alba

Que ben envellece Anthony Quinn !


En Compostela, na treboada do catro de xuño de 2023.

Paga a pena!


Imán. Ramón J.Sender. Ed.Cenit.1930. Reedición

Ed.Planeta.Barcelona.2021


martes, 2 de maio de 2023

Aquela Muller

 

I

Gres


Hai dezanove anos non existían os “buscadores”.

Tiñamos os xornais.

Perdéronseme moitos....máis cantos recortes teño feito do que me engaiolaba!

Xa vos contei, nesta mesma bitácora, unha vella teima: fuxir da “folla parroquial”.

Ocorre que -defensas baixas : era domingo!- ela atrápame coa colaboración semanal de don Xosé Neira Vilas (nunha columna chamada “xentes e camiños”).

Faltoume tempo para disimular aquela páxina, gardala, desfrutala e compartila (lembro partillar fotocopias -por correo, of course- a ducias de parentes e amigos)

Como non !

Dezanove anos despois “Aquela Muller”, segue sendo un (outro!) dos grandes fitos literarios –para min- de don Xosé Neira Vilas.

Un texto redondo, emocionante,mesmo conmovedor até as bágoas.

Matinade :

Ese comezo en terceira persoa. Eses tempos verbais.

Esa riqueza léxica (unha marabillosa lingua, a galega).

Esa información precisa, diversa, valiosa.

Esa narración que avanza cara á primeira persoa, que relata

Esa confesión rotunda, con nome e apelidos.

Esa homenaxe a unha nai.... centenaria (1904-2004)

....................

Imperecedoiro don Xosé 

II

Aquela Muller

Xosé Neira Vilas (1928-2015)

Filla única de labregos caseiros, dignos e honrados.

Criouse na pobreza.

Soubo de zocos e remendos e xergón de carochas.

E do cesto de figos ou cereixas camiño da feira.

Tivo algo de escola, con silabario, cartilla, soletreo, e tamén lapotes, xeonllos sobre areas e outros castigos humillantes.

Traballou terra allea gradando, canizando, escadullando, sachando, sementando, segando, abrindo birtas, lavando no río, rozando mulime.

Apandou molladuras, tripou lama, pasou frío.

Con todo era unha moza leda, vital, que ía ás foliadas, repetía romances que deprendera de súa nai e cantaba nos prados e no camiño da fonte.

O seu mundo era moi pequeno. Sempre na mesma aldea, no mesmo val, no mesmo recanto onde viñera ó mundo, lugar no que ocupou sucesivamente tres humildes vivendas, tres casas labregas da mesma veciñanza.

Casou, tivo sete fillos, en tempos de guerra e de posguerra e de pouquidade. O pan de millo con centeo, moitas veces sen compango, era compartido a xeito de cativa eucarística, un por un e man a man.

Aquela muller resignouse ante o seu sino. Pero loitou.

Aturou asma e trafegos; e a situación do seu home, enfermo de por vida; e a marcha dos fillos que emigraron. E os contratempos de cada día. E a soedade.

Soñara algunha vez con deixar estrumeiras e cortellos e corredoiras lamacentas; soñara con ir para a vila, pero non puido ser.    

E o soño fóiselle esvaecendo.

Condenáraa o destino a morrer onde vivira e como vivira.

Débolle moito a aquela muller.

Débolle a vida e o exemplo de conduta que me inculcou dende os meus primeiros espernexos no berce de palitroques.

E despois, ó longo do tempo.

E sempre.

Porque aquela muller- que agora cumpriría cen anos- Manuela Vilas Arteaga, era miña nai.


( Xosé Neira Vilas.El Correo Gallego. 2.05 2004 )



domingo, 30 de abril de 2023

Vaia con Deus



A bondade do 30 de abril é a festividade do primeiro de maio.
No mundo enteiro.
Así que hoxe -co Decálogo en rigorosa orde alfabética - imos de foliada toda a noite... e o luns, durmimos !


I

Abril


Aire cálido de abril



En el lago


II

Achados

The winter,s end



The lonesome boatman


III

Clásicas

Heart of gold



Saint James Infirmary


IV

Debilidades

Voaría a Compostela



No niño novo do vento


V

Eternas

Stefanie



Preciso me encontrar


VI

Folclóricas

Vasija de barro



Canción de las simples cosas


VII

Lentas

No volveré



Con el viento


VIII

Míticas

Hotel California



Deja vu ( all over again )


IX

Rarezas

Todo tiene su fin



Beatriz


X

Verán

Fuiste mía un verano


En esta tarde gris



..........
“Casi nada me resulta pasajero,
todo prende de mis sueños
y se acopla en mi espalda.
Y así subo muy tranquilo la colina
de la vida”

 

venres, 14 de abril de 2023

Noventa e dous anos da Segunda República

“Señores: con Fernando VII murió la monarquía tradicional.
Con la fuga de Isabel II,la monarquía parlamentaria.Con la renuncia de don
Amadeo de Saboya,la monarquía democrática.
Nadie ha acabado con ella.; ha muerto por sí misma.
Nadie trae la República; la traen todas las circunstancias,la trae unha
conjuración de la sociedad,de la naturaleza y de la Historia.
Señores: saludémosla como el sol que se levanta por su propia fuerza en el
cielo de nuestra Patria”
(Emilio Castelar. Discurso 11 .02.1873. Primeira República)

Aquel 14 de abril do 1931, foi un dos martes máis felices na vida de María e Ánxel.
Chega a Segunda República: Con alegría. Sen violencia. Con esperanza.
.......
A parella leva once anos casada.
Son dous mozos, camiño dos trinta e seis anos.
Naceran - sen saber un do outro - no mesmo ano: 1895.
Ela, en Guísamo –Bergondo.
El na Coruña. Fillo de labregos arzuanos.
Con once anos, María aprendeu o oficio de costureira.
Con catorce anos, él aprendeu francés (emigrado en Bordeaux -Francia)
Con vintecinco anos (1920) casaron.
Abren un pequeno comercio de teas (compaxinando o oficio dela -modista- e as clases particulares -de francés- del)
....
El fíxose editor. Primeiro en Lar. No 1927 en Nós
Cunha vella teima: Publicar en galego.
Foi un pioneiro, publicando as primeiras novelas de peto nos quioscos... e tamén un adiantado na divulgación de ilustracións, deseños, debuxos ( Castelao !)
E os clásicos galegos do XIX
E o xornal máis lido: A Nosa Terra.
.................
E sí, moitas veces os cartos daquela tenda da rúa Panadeiras,9 ían para axudar os gastos da imprenta Nós.
Non é admirable?
Unha parella unida, traballadora, emprendedora, naquela década prodixiosa (Irmandades da Fala, Seminario de Estudos Galegos, Partido Galeguista...)
........
Ela costureira
El editor
......
E foi naquel ilusionante martes de abril, cando resolveron marchar para Compostela.
Alí podíanse atender mellor as publicacións do Seminario de Estudos Galegos.
E no agosto xa estaba instalada a imprenta Nós, naquel local da Rúa das Hortas que lles cedeu o seu amigo Camilo Díaz Baliño.
E aí estaba María - axudando ós cinco operarios da Imprenta - encadernando libros como Mar ao norde de Cunqueiro (un rapaz de Mondoñedo, novísimo) ou Retrincos de Castelao (xa era un referente mítico, o irmán Daniel).
...............
Mentres procuro as súas pegadas en Compostela matino no conmovedor exemplo de compromiso e xenerosidade galeguista desta parella: María e Ánxel....
Saúde e república, mestres !
Venres, 14 abril 2023

 

sábado, 1 de abril de 2023

Sarela, Sarela...

¡Adiós! montes e prados , igrexas e campanas,
¡Adiós! Sar e Sarela ,cubertos d,enramada...
[..........]
Cando volver,se volvo,tod,estará ond, estaba,
os mesmos montes negros y as mesmas alboradas
do Sar e do Sarela,mirándose n,as augas,
os mesmos verdes campos,as mesmas torres pardas,
da catedral severa,olland,as lontananzas
......
(Rosalía de Castro.¡Adiós!. Follas Novas. 1880 )



Prólogo

A maxia de JOB, ese ilustrado xeneroso, é poñer en valor ao País.

Hoxe tócalle ao Sarela.

En pouco máis de dez quilómetros ( desde Pardaces/A Peregrina, ata a súa unión co Sar, en Vidán) o Sarela é unha caixa chea de tesouros.

Vai Decálogo. Paga a pena.


I

Fontes... e pontes 

O Sarela nace en dúas fontes:Prixelas e Lagadoiro.

E non, non é doado atopalas.

E das pontes, qué dicir? Hai tres que me fascinan: Burata (ese feminino). Tres ollos (tan fermosos). Chouchiños (a nosa lingua, única)


II

Flora ( árbores de ribeira.... e cogomelos )

Ameneiros (alnus glutinosa), loureiros ( laurus nobilis) e os bieiteiros (sambucus nigra) que son a miña debilidade:un clásico galego. Aproveitase todo! E sí, teño o gorentoso licor.


III

Gaiteiros e vacalouras

Recoméndovos, encarecidamente, a páxina 68.

So por ese intre - canto durou ?- paga a pena o libro !


IV

Fauna ( aves, anfibios, réptiles, peixes)

E fico marabillado coa estancia das garzas no Sarela: en Vidán, na Codeseira, no Carme de Abaixo... unha xoia.

(Por certo: as troitas do Sarela formaron parte do menú do día de Reis de 1900, no Centro Galego de Bos Aires. Páxina 74) 


V

Diatomeas no Sarela

Sinto esa vértixe cósmica : matinar que as diatomeas apareceron no planeta Terra, hai 200 millóns de anos!

E aquí seguen. No Sarela.

Grazas a Antonio Guillén -un dos grandes expertos en fotografía microscópica- sabemos da Synedra, da Navicula, da Pinnularia...


VI

Muiños

Cunha atractiva rigorosidade, JOB documenta cincuenta muiños no curso do Sarela.

A xoia da coroa é o Muiño de san Domingos. Palabras maiores. Propiedade dos Dominicos, era o de maior dimensión : catro moas! (mesmo os ingresos -ano 1752-eran excepcionais: 1.417 reais e 10 maravedís)


VII

Curtidorías

Outra alfaia do Sarela.

No século XIX Santiago de Compostela foi a capital da industria do coiro en España.

Das vintesete fábricas de curtidos que houbo en Compostela, quince estiveron vinculadas co río Sarela.

Desde a páxina 101, JOB cóntanos - con rigor e amenidade- a historia dos curtidos (e os seus elementos básicos)

-Carballeira para a extracción do tanino (da casca do carballo)

-Cursos de auga para as instalacións.

-Cría de gando para a obtención da pel.


VIII

Sarela literario

Rosalía tamén lle quería ao Sarela. Ollade ese fermoso ¡Adiós ! que 

encabeza esta publicación. 

E na páxina 160, desfrutade da clásica Foliada de Asén.


IX

Os novos arquitectos do Sarela

Unha (outra !) agradable sorpresa.

O autor, logo do seu intenso traballo de investigación, lévanos ao presente do Sarela, con tres prestixiosos referentes da arquitectura actual. Páxina 137


X

Plano ( despregable ) e Apéndices (Catastro de Ensenada 1752.Xenealoxía dos Harguindey)

O remate é excepcional. Un mapa-plano despregable, moi práctico para orientarnos no curso e contorna do Sarela. Uns apéndices moi completos (Lembrade, por exemplo, que o Catastro de Ensenada -1749/1752- foi o primeiro inventario de xentes e propiedades no reino de España)

  

Epílogo

O talento de JOB é investigar, documentar -nun marabilloso exercicio de constancia e disciplina (cantas horas pescudando arquivos, libros, xenealoxías?) apreixar ó intre -esas fotos únicas- e logo darlle xeito nun libro atractivo, ameno, singular e valioso.

Unha valía que lle traslado, tamén, ás administracións públicas para que estes tesouros do Sarela se rehabiliten, protexan e divulguen.




Sarela. Paisaxe cultural.
José Manuel Ortigueira Bobillo.





xoves, 23 de marzo de 2023

MINA

Grande, grande, grande...


Memoria é saber canto podemos perder.

Así que compre deixar na escrita, a marabilla da música que nos forneceu, espiritualmente, tanto !

Hoxe é doado atopar todo -mesmo o noso pasado - no mundo virtual ; máis daquela, era un imposible.

Foi no Rei Brigo, en Betanzos, cando un sábado calquera - no século XX - escoitei por primeira vez:

Non credere

Amor mío

Eran os Samars !

........................

Matinade: Había que ser moi valente, e “moderno”, para versionar, a unha descoñecida cantante italiana, con talento e calidade aquí, onde triunfaban Los Diablos, Formula V, Julio Iglesias....

..............................

Así que, nestes tempos dixitais, un grande pracer partillar unha escolma –Decálogo,of course!-- das miñas (súas) favoritas:

Into the Groove
Un tipo indipendente
Ancora,ancora
E poi
Un anno d,amore
Parole, parole
Insieme
Io,vivrò senza te
L,importante é finire
Bugiardo e incosciente

..........

Por certo: hoxe, xoves , é o cumpreanos de Mina !

Coa miña admiración –mitómano irredento, sempre -

vai o “Romance de Curro el Palmo”... en italiano!

E non.

Non lle fagades caso a ese título imposible...todo ao revés !


23 marzo 2023

Se adesso te ne vai
da domani saprai
un giorno com’è lungo
e vuoto senza me.
(Mina. Un anno d,amore)



sábado, 31 de decembro de 2022

LONE STAR EN OMBRE

(Houbo unha Jukebox en Pénjamo)


Moitos anos despois, souben que Pénjamo era unha cidade mexicana.

Na miña infancia era á tenda (ultramarinos ?) en Fondaldea, onde había de todo: desde unha libra de chocolate, ata unha pastilla de xabón.
A Pénjamo sempre chegaban as últimas novidades:
A primeira Televisión da parroquia ( aquelas series ! : “Viaje al fondo del mar”, “Bonanza”...)
O segundo Teléfono público (O primeiro estaba en Riolongo)
O segundo Futbolín (O primeiro estaba na Rectoral da Mediña)
A primeira máquina de discos ( Jukebox)
............
Cun peso, poñías dúas cancións :
Eu tiña fixación por Lyla (ese violoncello! : “adiós mujer, para siempre adiós[... ] tus ojos negros, tu pelo al sol”).
E claro, a segunda era a cara b: Nathalie
Imaxinade aos parroquianos que estaban na taberna.
(Sí, ejem, Pénjamo era -tamén- a primeira taberna de Ombre )
..........
Así que, na lembranza xuvenil daquel século XX, vai unha escolma máxica
(Decálogo sempre, of course !) dos míticos Lone Star.
Qué ben envellecen !



“Cada madrugada, harto ya de andar,
cuando llego a casa
me pongo a soñar”
(Soñar. Lone Star)
Nadal.2022