xoves, 21 de novembro de 2024

IN MEMORIAM

     

-Hai vinte anos que nos deixou don José Espiñeira Marcos.
Vai texto enviado a Carmen -a súa filla-
naquel novembro do pasamento-



Chamábase José Gabino Espiñeira Marcos.
Cando me decatei da súa existencia, andaría polos oitenta.
Mamá asegura que estivo xantando con nós, na Festa do Patrón no Seixo.
(Xusto no ano que eu estaba en Almería, facendo a “mili”)
Di que estivo moi falangueiro, desfrutando feliz da compaña de Antonio e Maruja -seus sobriños- fillos de Consuelo súa irmá.
O cariño e cercanía de Carmen e Juan –filla e xenro- con nós, naqueles noventa convulsos, espertaron definitivamente a miña curiosidade e interese por un Patrucio nonaxenario.
Así que preguntáballe a mamá : Como vai o tío José ?
E procuraba ir ao Castelo, alomenos unha vez ao ano, lembras Carmen ?
E naquelas tardes sabatinas inquiría pola súa existencia vital :
o primeiro pola chave do Castelo ....como é que él era o garda daquela Torre dos Andrade en ruínas e chea de toxos e silvas...? 
e souben, coñecín a guerra de África, o desastre de Annual (1921)
“a min feríronme nunha escaramuza, dous días antes: mandáronme para a casa e salvei a vida”
“cantos morreron, dios mío”
...................
E despois a nosa infausta guerra incivil.
A terrible posguerra : fame, supervivencia, medo ....
O tío José non tiña problemas económicos... máis sí sociais e represivos; foi levado algunhas veces ao Cuartelillo de Pontedeume, acusado de axudar e colaborar cos “escapados”.
Don José sempre foi xeneroso : un bolo de pan, un saco de patacas, un becerro, unha vaca vella...nunca lle fallou a ninguén. Na bisbarra, nas feiras todos o coñecían e todos o apreciaban.
....................
O tempo foi pasando: os fillos de Pedro Espiñeira Blanco e Paula Marcos Prado: Andrés, Consuelo, Antonio, Manuel, María, Elvira, María Antonia, -seus irmás- foron marchando. Lei de vida.
O Tío José converteuse no Patriarca da familia.
O Castelo era o o remate da peregrinaxe tribal.
Cando comecei a levar a Paula –bautizada co nome da tataravoa, sen
sabelo!- por alí (lembras Juan ?) sempre había xente.
Que si os de Ferrol, que si os de Vilachá, que si os do Casal, que si os de san Cibrao....
A calquera hora, parentes, amigos, veciños e mesmo os curiosos visitantes do Castelo paraban na casa –núm.1 do Castelo de Andrade-.
E sempre eramos atendidos coa xenerosidade,amizade e agarimo de Carmen e Juan: os anfitrións perfectos, acolledores sempre.
.....................
Cada 28 de decembro eu procuraba enviarlle unha felicitación:
cumpreanos, Nadal...
Hoxe, cando nos deixou, as súas fillas Carmen e Fina, decatáronse que cumprira 106 anos.
Naceu o sete de novembro de 1898.
Tres séculos: 1898 -2004
Inmenso don José!
.....................
Cando falamos do enterro –mañá día 22-, miña nai (súa sobriña ) díxome:
“Vai levar moitísima xente! -tiña o cariño de todos- ....como lle querían!”
.................

 
Descanse en paz don José Espiñeira Marcos
Patriarca
21.11.2004


luns, 11 de novembro de 2024

Hai que mollarse !

    

Neste sanmartiño galego, único, vai o meu apoio e solidariedade ao Doutor Fernando Valladares.
Un científico excepcional.
Reitero :
Tristes tempos estes, nos que hai que loitar polo que é evidente
......................................................


- Soy un objetivo del odio -



En las clases de la universidad abordamos con los estudiantes cómo dialogar con los negacionistas. Buscamos y desarrollamos argumentos, pero también formas de empatizar con las personas que niegan el cambio climático, que niegan especialmente la injerencia humana en el clima. Es muy difícil mantener la calma ante personas que se muestran deliberadamente refractarias al conocimiento científico. Pero es todavía más difícil mantener esa calma cuando vemos las consecuencias de no escuchar a la ciencia y vemos el terrible impacto del cambio climático en la gente.


Se vuelve dificilísima la convivencia con personas agresivas y rotundas que no solo desoyen a la ciencia, sino que la enjuician y la descalifican. Es doloroso ver e incluso experimentar el odio de estas personas mientras constatamos que el cambio climático ha hecho mucho más virulentos y destructivos a los huracanes, como ha sido el caso de Helene y Milton en la costa este de Estados Unidos, y amplifica el poder destructor de las danas.


Cuando vemos las muertes, el sufrimiento y los daños que podrían haberse evitado o reducido si hubiéramos tomado consciencia todos y todas del clima que tenemos hoy, aquí y ahora. En estas circunstancias se vuelve agónico gestionar el odio del que somos objeto muchos y muchas de los que explicamos lo que pasa y por qué pasa.


En estas dos semanas tras la dana que asoló muy especialmente la región de Valencia he recibido, como otras investigadoras y comunicadores, todo tipo de insultos y descalificaciones en las redes sociales. Incluso amenazas furibundas de linchamiento, con personas que aseguran desear verme, literalmente, ahorcado.


Asusta. Duele. Desconcierta.

Estas personas organizadas en diversos grupos de Telegram como La Quinta Columna TV, y en diversas redes sociales, mantienen no solo que mentimos los que hablamos de cambio climático, sino que vivimos de esa mentira e incluso que estamos implicados en la manipulación del clima para destruir personas e infraestructuras. Algo que incluyen dentro de lo que llaman el NOM, el nuevo orden mundial, algo a lo que al parecer los científicos y científicas contribuimos trabajando a las órdenes de ciertos tiranos o incluso liderando campañas de desinformación para hacernos con el poder.


El odio se vuelve tóxico cuando uno está desgarrado por el dolor.
Cuando uno lleva años hablando de escenarios duros y la actualidad te lo recuerda cada mañana. Cuando uno constata día tras día que nunca llega el momento de atender la emergencia climática, que el modelo actual de civilización colisiona frontalmente con un clima que ella misma ha enfurecido, pero que no quiere o no sabe tomárselo en serio. Cuando uno busca y rebusca razones para el optimismo en un ambiente contagioso de pesadumbre y ecoansiedad.

En esas circunstancias el odio lástima. Y los que incitan al odio lo saben y se crecen. Algunos comunicadores y científicos han tenido que cerrar sus cuentas en las redes sociales ante el acoso violento y constante, especialmente en el caso de las mujeres.


Ante este odio y sus impactos, mi ánimo decae y el odio que recibo me lleva a cuestionarme lo que hago y cómo lo hago una y otra vez. Porque no entiendo el odio. Pero sé que no ayuda a salir de las situaciones difíciles. No cierro mis cuentas ni bloqueo a quienes me odian. Necesito saber de su existencia. Necesito entenderlos mejor.


No sé si es lo más seguro de hacer para mi salud física y psíquica. Pero siento que hago lo que hay que hacer, informar, informar e informar. Mientras me informo, me informo y me informo. De la ciencia, de la actualidad y, también, de los que odian y por qué odian.


Ojalá estuviera equivocado sobre el cambio climático. Sería feliz si lo estuviera. Pero yo no soy lo que importa. Lo que importa es conseguir cuanto antes una sociedad preparada para el clima que ya tenemos aquí. Una sociedad que anteponga los derechos humanos y la salud de las personas a la actividad económica y al egoísmo suicida.


Vale la pena luchar por eso. Con independencia de las posibilidades de lograrlo. Ajustando el tono y el contenido para llegar a todos y todas. Incluso a los que odian. Porque, como decía Martin Luther King hace más de 60 años, “el odio no puede expulsar al odio; solo el amor puede hacer eso”.


Por fortuna, en estas semanas de odio hemos recibido también muchas palabras de apoyo y de confort humano. Palabras que necesitamos más que nunca en unos tiempos, los actuales, donde el odio duele, bloquea y desespera.

Gracias, de verdad, gracias. Pero los desafíos y riesgos más urgentes y peligrosos no vienen de ese odio sino de un clima desbocado que no estamos terminando de aceptar. En la cumbre del clima número 29, que se celebra en estos momentos en Azerbaiyán, la mayor amenaza que se cierne sobre todos y todas se aborda con una tibieza irresponsable. Unos meses después de la COP 29, en enero de 2025, Donald Trump, un negacionista climático radical y declarado, tomará las riendas del país que más gases de efecto invernadero ha emitido. Y lo hará negando que eso sea un problema. Se desligará de todos los acuerdos climáticos alcanzados en esa cumbre y lo hará incitando al odio desde la presidencia de uno de los países de mayor peso en la esfera internacional. Y lo hará mediante una de las redes sociales más agresivas, X, antes Twitter, que él pilota como nadie.


La humanidad no merece este dolor añadido a las tragedias que el cambio climático genera en todos los rincones del planeta. Pero es la humanidad la que, a través de unas democracias renqueantes y grandes dosis de desinformación, la que ha ido apoyando gobiernos tibios, y normalizando “verdades alternativas” y mensajes de odio. Por eso creo firmemente que los más de 100.000 científicos de todo el mundo que alertamos sobre el riesgo climático y proponemos formas de adaptarnos y mitigarlo estamos haciendo lo que toca hacer.


Es tiempo de entender y entenderse, de comprender y comprenderse. Es tiempo de colaborar y reconstruir, de anticiparse y prevenir. La ciencia no es ni será la solución al cambio climático. Tan solo aporta diagnósticos, herramientas y posibles salidas. La solución a la crisis climática es humana. Es política. Y en esa solución no hay lugar para el odio. 

Fernando Valladares es doctor en Biología e investigador del Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), donde dirige el grupo de Ecología y Cambio Global en el Museo Nacional de Ciencias Naturales.

sábado, 14 de setembro de 2024

ALEXANDER VON HUMBOLDT

    

(14.09.1769/ 06.05.1859)

“Quén foi Humboldt?.
Non era unha persoa atormentada, inda que si
unha mente inqueda.
Un individuo empurrado por unha das máis
notables virtudes humanas: a curiosidade.”

(Xacinto Antón . Ideas.núm.227. El País.22.09.2019)



Prólogo



Andaba eu, nestes días pasados, organizando os andeis da biblioteca, na procura da memoria adolescente impresa, cando atopei este agasallo. 

Andrea Wulf escribe a máis completa biografía de Humboldt.

Seiscentas páxinas cheas de datos, mapas,referencias... sobre un ilustrado excepcional, que remou no Orinoco ou andivo por Siberia.
Así que hoxe, celebrando o seu bicentésimo quincuaxésimo quinto aniversario– déixovos o clásico decálogo, para profundar na vida e obra do inventor da Natureza.

Paga pena !


I
J.W.Goethe


“ Nos imponía -Humboldt- las ciencias naturales; y hablabamos de zoología y volcanes, de botánica, química y galvanismo.
En ocho días leyendo libros, uno podría aprender todo lo que él te enseña en una hora”

( J.W.Goethe 02.12.1794 )


II
Chimborazo


“Y después surgió en el horizonte el Chimborazo, solitario sobre una meseta, como una cúpula majestuosa.

Un impresionante coloso de 6400 metros, situado a 160 kilómetros al sur de Quito”

(23.06.1802)

III
Thomas Jefferson


“Los viajeros tardaron tres días y medio en viajar desde Filadelfia, y por fin llegaron a a Washington el 1 de junio.

...

El presidente recibió al científico de 34 anos en su estudio privado : los dos hombres se cayeron bien de inmediato”

(01.06.1804)



IV
Gay-Lussac


“El químico de 25 años Joseph Louis Gay –Lussac fascinaba al mundo científico con sus audaces ascensiones en globo, que utilizaba para estudiar el magnetismo terrestre a grandes alturas.

......

Se hicieron tan amigos que viajaban juntos e incluso compartieron una pequeña vivienda”

( 12.12.1804)


V
Simón Bolívar


“...Y arrebatado por la violencia de un espíritu desconocido para mi,que me parecía divino,dejé atrás las huellas de Humboldt, empañando los cristales eternos que circuyen el Chimborazo”

(Simón Bolívar : 01.12.1822)



VI
Charles Darwin


“Mi admiración por su famoso relato personal: Personal narrative -7 volúmenes – , algunas de cuyas partes me sé de memoria....me decidió a viajar a países lejanos y me hizo ofrecerme voluntario para ir como naturalista en el buque Beagle”

(Charles Darwin : 27.12.1831)



VII
H. D.Thoreau


“Thoreau leyó los libros más populares de Humboldt: Cosmos, Cuadros de la naturaleza, Personal narrative..... Durante esos años ,el nombre de Humboldt apareció de forma habitual en sus diarios y cuadernos”

( 31.08.1847)

VIII
Samuel Morse


“Durante veinte años,Humboldt se intercambió cartas con el inventor Samuel Morse,después de ver su maquina telegráfica en Paris en los años treinta.En 1856 Morse-que también creó el código que lleva su nombre –escribió a Humboldt para contarle sus experimentos con una línea subterránea entre Irlanda y Terranova”

( 20.11.1856)


IX
John Muir


“ A finales del verano de 1867, ocho años después de la muerte de Humboldt, un joven de 29 años-John Muir- hizo la maleta y dejó Indianápolis....

“Cuanto deseo ser Humboldt !”

(28.08.1867 )

X
Fragata Pizarro


“Agora mesmo vexo as copas das árbores, deitadas aos refachos dos ventos traídos pola borrasca. As augas baten os cantís de Prior con furia, quizá como a sufrida pola fragata Pizarro na súa accidentada saída do porto da Coruña en 1799, levando ao xeógrafo Alexander von Humboldt e ao botánico Bonpland no inicio da súa viaxe marítima por posesións do reino de España. A autorización do rei ao empeño de Humboldt permitiu unha expedición novidosa no seu enfoque e metodoloxía que cambiaría a forma de pensar sobre o mundo e o traballo científico, influíndo en personalidades senlleiras, como o mesmo Charles Darwin. Desa odisea falará no Museo de Historia Natural de Ferrol o historiador da ciencia Xosé Antonio Fraga a semana vindeira, desvelando de paso unha descoñecida estadía dos expedicionarios en Ferrol previa á saída da viaxe, e as razóns da mesma. Lembrar a historia de xestas como esta é de xustiza para valorar a importancia e dificultade da conquista do coñecemento científico, o único saber humano contrastable e debatido. Costa imaxinar aquelas pequenas naves de madeira e ferro, movidas pola enerxía do vento e o saber dos navegantes, axudados por mapas de dubidosa traza que o protagonista desta columna axudou a mellorar, sucando mares sen plástico nen contaminantes químicos. O avance da ciencia fíxose lentamente ao longo de séculos “a ombros de xigantes”, pese a prohibicións de dogmatismos relixiosos. Humboldt foi un deses xigantes singulares, e o seu legado fíxose realidade polo mérito do seu traballo, incluíndo o logro da confianza española que, por certo, fóralle negada por outras potencias da época. Unha reflexión a facer para valorar a nosa historia.”


( Humboldt en Ferrol. Xan R.Silvar. 18.10.2019)


mércores, 28 de agosto de 2024

O americano impasible

   

( Graham Greene : “The quiet american”


I
Caine



Onte vin,novamente, un extraordinario filme.

Foi nunha desas canles televisivas que só emiten películas a eito.
( E si, ejem, co grande pecado de omitir os “créditos”, lembrades?. Agardamos impacientes o nome dos actores, mentres soa a banda sonora e cortan abruptamente para promocionar... a programación)
A cousa é que, mitómano irredento -xa sabedes- fiquei absorto polo grande Michael Caine.
Un traballo contido, profundo: enche a pantalla e nunca defrauda nas escenas comprometidas.
O filme, dirixido por Phillip Noyce, é de 2002.
Así que , matinade, cantos anos tiña Sir Michael ?


II
Greene


Para magnificar o pracer, procurei –hoxe todo está na arañeira- a Graham Greene (1904-1991). 
O mítico escritor británico, creador do personaxe de Thomas Fowler- un xornalista veterano, de volta de todo - e, xa, asociado para sempre a Sir Michael Caine.
.................
Cal non sería a miña sorpresa cando atopo, amén da biografía,
unha súa ( intensa ) relación con Galicia.



III
Hoxe


E coa sorpresa, a miña devota admiración polo traballo que, hoxe en día, debullan estes novos creadores galegos.


Atentos.


Estamos (seguimos) no bo camiño.



“O amor é un sentimento que pode salvarnos ou destruirnos,
segundo como o utilicemos”
(O Americano impasible. Graham Greene)
 

martes, 30 de xullo de 2024

Dafne

  

Iyi günler 


I



Miña querida Dafne:

Algunha vez escoitei -a xeito de reproche - que os agasallos que facemos, son as carencias que temos.
Non é certo.
Ocorre que, na maxia do cariño, entregamos o que –para nós- é valioso, agardando na destinataria a complicidade - curiosa e fascinada- que sempre esperta a música
( O maior tesouro humano, of course !)



II


Así que , neste trinta de xullo tan especial, déixoche tres alfaias:

1) Nana turca :Cançons de bressol del Mediterrani. Rosa Zaragoza
2) Nana brasileira :Cabecinha no ombro. Almir Sater.
3) Nana portuguesa: Voaría a Compostela. Milladoiro.


Gelukkige verjaardag
miña favorita!
 

venres, 7 de xuño de 2024

Hai futuro !

   

Gallaecia fulget !


I


Moitos anos despois voltei a “Los Robles”.
Tal e como lle comentei ao meu sobriño, estes azares misteriosos son marabillosos..... puro alimento espiritual!
Óscar, subdelegado da XV promoción de Enxeñeiros informáticos da ETSE convidoume a súa graduación: 2020-2024.


II


Daba xenio vélos : altos, fermosos –traxe e gravata! -, felices, entregados á cerimonia.
E as familias, orgullosas
Cun rigoroso protocolo, só podían asistir catro (4) persoas: familiares e amigos.


III

Houbo diversas intervencións de madriñas e padriños (profesores) desta XV Promoción, que foron seleccionados polos 67 graduados:
- ninguén se negou.
- todos falaron ao caso
E mesmo gardei unha nova relevante:
Haberá dúas Cátedras, de nova creación, no Centro Singular de Investigación en Tecnoloxías Intelixentes –Citius- grazas á iniciativa privada:
Plexus Tech sobre a Intelixencia artificial, IA
Televés Corporation sobre o deseño,fabricación e montaxe de circuítos integrados (microchips)
.........................

IV

E, no remate , a fermosura do mítico Gaudeamus igitur, que todos cantamos cómplices, felices e orgullosos.....
Qué fachenda !

Xuño 2024
 

venres, 17 de maio de 2024

Unha pequena xoia, tan necesaria... !

 

Como vou esquecer a miña lingua, 
se esa foi a herdanza de meu pai e mais miña nai!

Resposta que lle deu un emigrante de Vimianzo en Montevideo
 –o ferreiro Ramón de Castromil– cando o
entrevistador da TVG se estrañaba de
que conservase tan ben o seu idioma
 despois de 40 anos emigrado(px.5)
 



Non sabedes canta alegría sentín, cando lin nos xornais que un novo libro galego foi presentado, simultaneamente, en cincuenta e cinco sitios distintos do mundo.
Efectivamente, o venres día 4 de febreiro de 2010, apareceu publicamente o que debe ser o noso libro de cabeceira do galego :



A primeira virtude xa foi ese detalle tan orixinal: aproveitar as redes sociais de internet, para conectarse e facer o mesmo acto en sitios tan dispares como Melide, Wisconsin, Bos Aires ou Moaña...
(Coa primeira virtude, a primeira reflexión: non estamos solos: Canta xente entusiasta ama ó galego !)
Naturalmente faltoume tempo para ir a mercalo - oito euros : prezo accesible - e engulilo nun par de horas, que saben a pouco.


Esa é a segunda virtude: a facilidade de lectura. É un libro tan grato e ameno, que non es quen de deixalo, ata rematar.
( Segunda virtude, segunda reflexión : que bos profesionais temos ! Xente do colectivo Prolingua que lle dan xeito escrito – sen faltar a verdade – a cousas de sentido común, pero que os inimigos do idioma non atenden nin respectan )
Non me resisto a transcribir un par de textos do limiar, px. 7


“Non sabe vostede, ou se cadra si, o difícil que resulta para o profesorado de Lingua galega no exterior –Tubinga, Toronto, Varsovia ...- dar explicado a un universitario alemán, ou a unha alumna canadense que certa xente, censada neste noso país, dedica moito tempo a combater a existencia plena, culta e oficialmente recoñecida do seu propio idioma.
Un amor elemental á humanidade fainos crer que tal cousa non é posible “... “Chamámoslle actitude a predisposición a avaliar favorable ou desfavorablemente un obxecto, persoa ou situación ( unha lingua, no caso das actitudes lingüísticas ) e a actuar de acordo con esa avaliación.
Os prexuízos nacen das actitudes.
Un prexuízo é unha idea preconcibida, que ten a súa orixe nun erro – deliberado ou non – na categorización da realidade.” . px. 9


Esa é a terceira virtude: ser didácticos; claridade , facilidade de
exposición, razoamentos comprensibles.
( Terceira reflexión : definir un prexuízo : cantos saben o que é ?. Como non vai seducirnos este libro ? )
Xa vedes, estaría destripando o libro para todos vos ; é un texto que se deixa querer e que conforta as persoas.


Aínda así, remato coa cuarta virtude : clarividencia nas 55 mentiras – ver índice, px. 79 –
Nese afán pedagóxico, que impregna o libro - afán que leva implícita a veracidade, os datos contrastados, a evidencia histórica - está a súa eficacia: é un libro que te persuade definitivamente: o galego é unha lingua e o resto son 55 trolas baseadas en prexuízos.


Aquí vai unha delas ( px. 51 )

Falacia : “Temos dereito a que toda a sinalética e a documentación oficial –toponimia, administración, escolas, hospitais, etc. –estea nas dúas linguas”
Razoamento: Unha persoa normal , que acabe de chegar a Galicia e nunca tivese contacto co galego, entende ben o galego en menos dun mes, e pode falalo en menos dun ano, dada a proximidade estrutural entre galego e castelán.
....-En Galicia, di non entender galego o 1% da poboación . Ese 1% seica non entende sinais como “urxencias”, “tocoloxía”, “escola “, “pavillón de deportes”, “consellaría de traballo” , etc. porque o galego seica é complicadísimo ! -


En fin, compañeiros e veciños, anímovos á lectura pracenteira desta
pequena alfaia e , logo , darlle pulo para compartila coa xente de ben, pois - “queremos a nosa lingua como queremos os nosos pais ou os nosos fillos: porque son nosos; e abonda”- px.6



Texto publicado, hai 14 anos!, na revista veciñal O Pichel.

  

xoves, 16 de maio de 2024

As palabras ingrávidas

 

(Luisa Villalta. 1957-2004) 


I

As palabras ingrávidas
flutúan ás voltas da cabeza
formando unha poalla
sen existencia.
Se eu estou lá
é por darlle cabida.
A un aceno meu,
ante a miña insistencia,
o frémito do ar
levará as mais fermosas,
as necesarias
cairán ao chan
atraídas polo
significado.

SORRINDO

10 fevereiro


II



Fico abraiado coa fortuna de ter esta edición facsímile, do derradeiro poemario de Luisa Villalta.

Xa imaxinades por onde vou:
    a) Alguén prezado sorpréndete, calquera sábado de andainas, cun agasallo inesperado
    b) Catro anos despois celebramos o dia das Letras Galegas, dedicado a Luisa Villalta....

é ou non é grandioso ?

Eu -entregado - releo, valoro e comparto.
Paga a pena.


Maio 2024

 

martes, 30 de abril de 2024

Calchakis

    


(Toda a súa discografía foi publicada en Francia. Arión. Un clásico.
Impresionante ! ) 


I

Vasilla de barro


Século XX.
Sen arañeira, of course.
Un día calquera atopas na radio un fermoso himno…funerario.
E xa quedas marcado, musicalmente, para sempre.
Máxica.

II

Reservista Purajhei

Logo vas, e procuras marabillas.
Esa frauta tan doce, coa harpa de fondo.
Emociona.


III

Ramón

Ficas abraiado!
Hai unha canción co nome do teu pai…
que non cansas de escoitar.
Conmove.
IV

Alturas do Machu Pichu

Subimos e voamos....
sen axudas.
Esa cadencia!
V

Linda Cambita

Atrapado, xa procuras a historia das kenas...
Fermosura.
VI

Estudio para charango

Unha exhibición, en estado puro.
Virtuosismo.
VII

As virxes do sol

Ese "rasgueo" de guitarra no comezo.
E despois ....
Entran frautas, kenas, sikus, bombo....

VIII

Pasa o Cóndor

...lembrade o maxestoso cóndor.
Único nos Andes.
Eterna.
IX

Peregrinación

...aquí comeza á imprescindible Teoría da liberación.
Mítica.

X

Carnaval de Humahuaca

...por certo Humahuaca é a capital do val Calchaki -provincia de Jujuy-
Grandiosa.
XI

Adiante

"Así igual que el robledal,cuya grandeza necesita del agua y no la implora..."

Compromiso.

XII

Presencia lonxana

...como se mesturan eses aires lentos de guitarra coas kenas.
Impoñente

XIII

Chegaron os Reis Magos

Unha pasada!
Pegadiza.

XIV

Che Guevara

Pura elegancia.
Un clásico.
XV

Cae a noite, sopra o vento

Esa frauta, ese bombo, esa guitarra discreta...
A mellor despedida.
Sensibilidade

..........................



Moitos parabéns a José María Díaz - Fernández Formentí,
 fundador dos Calchakis.

domingo, 14 de abril de 2024

Mestre !

   


(“La ignorancia no desaparece por una luz súbita y total, sino que se atenúa con una lenta sucesión de auroras inciertas”)

Marcelino Domingo.Ministro de Instrucción Pública.
II República. Inauguración Curso 1931-1932


I

Calquera día, antes de 1936


Neses azares misteriosos - que tanto nos alimentan- procurando un  tema para publicar o 14 de abril, of course ! , atopei a don Bernardo Mato Castro ( 1887-1936)
Ollade a súa biografía: entrega, talento, xenerosidade....


II

Depuración, 1940

Foi “paseado” o catro de setembro de 1936.



III

Reinvindicación, 2022

Todo isto cóntanolo Miguel Paz Cabo e Víctor M.Santidrián Arias, no fermoso exemplar de Alvarellos editora: “Os cadernos escolares da II República”. Compostela. 2022


IV

Homenaxe, 2024

Como non falar del, neste 14 de abril do 2024.
Saúde e república don Bernardo !




xoves, 22 de febreiro de 2024

Intelixencia Artificial

   


Rodrigo Q. Quiroga


I

Prólogo


Como non quererlles aos arxentinos ?.
Son engaiolantes... e talentosos.
Ollade, sen presa, esta conversa con Rodrigo Quian Quiroga, un dos grandes neurocientíficos deste século.
( por certo, eses apelidos tan sonoros, serán galegos ?)


II

Apocalipse

Faltoume tempo para procurar na arañeira aquela mensaxe apocalíptica -maio 2023- sobre a extinción humana:

“Os expertos en Intelixencia Artificial, os medios de comunicación, os usuarios, están falando e debatendo nestes tempos, sobre os riscos -urxentes, importantes, graves- da IA avanzada.
A breve Declaración que vai a continuación pretende profundar no debate e mentalizar á poboación sobre os riscos desta ferramenta.
......................
“Evitar o risco de extinción, debido a IA, debería ser unha prioridade global.
Sen esquecer (o risco de) as pandemias ou a guerra nuclear.”


III

Ultramundo

Despois atopei esta outra nova : falar cos seres queridos -que xa non están- recuperando as súas voces, inspirándose en audios, textos e fotos.


IV

Maldade

E, xa postos, tamén pode ocorrer a extinción humana por virus.


V

Epílogo

Mentres agardo, volto á miña vella paixón cinéfila.

Coa fachenda de ter visto oito das dez películas -tan acaídas- sobre ficción científica, vou na procura desas dúas carencias:

“Bis ans ende der welt”

e de “Inception”....

... xa vos contarei

(ou non)


Compostela, febreiro 2024 
Rodrigo Quian Quiroga. Cosas que nunca creeríais.
Ed. Penguin Random House.Barcelona. 2024

xoves, 8 de febreiro de 2024

Ombre no colo


(Miña nai,miña naiciña,
como a miña nai ningunha,
que me quentaba a cariña,
co calorciño da súa.
Rosalía )


Seguindo a tradición, o primoxénito –casado na casa- foi pai.
E, como non podía ser menos, chegou un varón.
Había ledicia naquela primavera fértil.
(Ollade o vizoso emparrado, a terra arada e aireada, a impoñente cerdeira fera...)
Don Ramón, o patrucio, aceptou pór a gravata para saír na foto.
Manuela, a súa neta, camiñaba fermosa cara os seus primeiros dezasete anos.
Os tres convidados ferroláns - nótase a súa condición- posan de pé, nun discreto segundo plano: Dona Neves e Don Raimundo - que ase, protexendo, o seu fillo – ollan directos ó “paxariño”, tranquilos e indiferentes.
Leonor e Agustín, sempre xuntos e coa roupa dos domingos, fitan orgullosos.
Leonor sentada nun plano lixeiramente superior.
De seguro que foi involuntario; mais esa posición reflexa o status acadado pola miña madriña, na casa da Rega.
Leonor, miña avoa e madriña, levaba o “goberno”, consentida e autorizada polo seu sogro e polo seu home.
Xa sabedes: “gobernar” consistía en conducir o día a día da Casa;
desde a matanza do porco ou vende-lo becerro, ata celebrar as Festas, pasando polo pago, mensual, das débedas aos prestamistas da Vila.
.........
É así que, aquel día – domingo 20 de maio - Leonor organizou un xantar co gallo do Espírito Santo.
Transcorreran vinte días desde a miña chegada : a súa nora xa podía saír e facer vida normal.
.......
( Matinade: cantos homes eran capaces - naquel tempo - de coller no colo, o seu bebé recen nado ? )
Xesto de amor.
María Felicitas -miña nai - sorrí alegre, moi abrigada
(non vaia a ser que a colla o frío na súa primeira saída o exterior)
O sorriso é tímido, estable, feliz.
Hai unha súa man, escondida, que acariña o lombo do seu esposo, Moncho, como felicitándoo polo seu xesto neneiro.
A outra man esténdese laxa, inerme, indolente, a vista de todos nós.
Fixádevos.
Curiosamente, pola súa estatura, tamén está nunha postura levemente superior ós seus dous acompañantes.
(A marabillosa arte daqueles fotógrafos pioneiros no Eume)
..........
Mamá foi a seiva nova que chegou á Rega desde Figueirido, rachando a endogamia da aldea.
(“sei do que falas”)
.............
Así que, tantos anos despois, vai este agasallo analóxico no mundo dixital....

...Feliz cumpreanos, Matriarca !


venres, 26 de xaneiro de 2024

Soneto 25


Mentres coido de min e de min falo,
arde o mundo e alguén morre de guerra.
Na forxa da ambición a serpe ferra
para a fame e a peste un gran cabalo.


Ninguén ousa ferilo nin matalo,
ninguén lle couta o trote pola terra,
ninguén lle nega o penso nin lle berra,
ninguén lle pon as rédeas nin un valo.


Mais hai outro corcel que é todo lume
e ten crinas de sol voando ao vento,
ao que chaman amor,e anda buscando


persoas para arder no seu costume,
xentes para queimar no seu alento,
velo aí vén,que xa chega galopando.


(Marica Campo.Pedinche luz prestada.Espiral Maior.A Coruña.2001)
.....
Dedicado ao meu amigo picheleiro –quén nunha illa deserta so precisa
poesía- nacido, tal día como hoxe, naquela década prodixiosa do século vinte.

luns, 15 de xaneiro de 2024

EMILIO CAO

   “Fonte do Araño onde eu de rapaz,
o teu carón,
xogaba no vran.
.........
Onde vai o teu rego,onde vai ?
que eu teño sede, nono poido atopar”



Hai persoas predestinadas.
Que nacen para facer unha obra de arte única, intemporal.
Aparecen no intre oportuno, no sitio axeitado.
Momentos creativos extraordinarios, cunha inspiración excepcional.
Fálovos de Emilio Cao (Compostela, 1953 )
No 1977 publica o seu primeiro Disco –daquela chamábase L.P. – titulado Fonte do Araño .
Aínda hoxe -máis de corenta anos despois- sigo engaiolado pola arpa que me derrete, emociona e conmove na primeira peza “Fonte do Araño” ou na quinta “Mentres ela fía”.
...
Máis logo, escoitando apraciblemente as outras oito pezas, fico abraiado pola súa profunda orixinalidade.

Descubro o mítico romance de Bernaldino e Sabeliña ( vinte anos antes de Luar na Lubre !) e gozo coa mestura musical de cada peza.
Atención : non só hai hai zanfona, frauta, xilófono, gaita, cítola, percusión... senón os primeiros efectos musicais da música galega : ese vento mareiro da peza primeira.
.......
E tamén, marabillosamente, coñezo da vida bohemia de Emilio.
Andivo por Europa : músico no metro de París; xardineiro en Copenhague; lavalouzas en Ámsterdam.
Sei do que fala.


San Amariño do Porto
éche o quince de xaneiro
todos van ó san Amaro
só eu quedo no eido”
Compostela 2024