xoves, 21 de novembro de 2019

Cincuenta xacarandás


Benqueridos lectores:


 Tédesme preguntado como xorden os temas dos que falo e de onde tiro a información das árbores.

 A cousa é moi sinxela.

 Dada a miña idade, dispoño de moito tempo libre que trato de encher (entre outras actividades) percorrendo a cidade, sen maiores pretensións.

 Iso foi o que me pasou, un domingo calquera de novembro, cando aparecín no camiño da Ameixaga:

 Eu ía medio perdido polo inmenso parque de Belvís (baixei polo calexón das Trompas)  observando o efecto outonal nos loureiros, castiñeiros e nogueiras que alí se atopan.

 Logo dun emparrado de glicinias (aínda cheas de follas) atopei o Camiño da Ameixaga  que desde Quiroga Palacios, lévanos a Avenida de Lugo. Non fun cara o Seminario Menor, senón que baixei cara a Sar.

 E alí, a miña esquerda segundo baixaba, atopei os cincuenta xacarandás (“jacarandá mimosifolia”).

 Están distribuídos en tres xardíns, correspondentes a catro bloques de vivendas. No primeiro, máis grande, contei trinta e un exemplares. Nos outros dous, hai doce e nove exemplares, respectivamente.

 Quedei abraiado, e matinei a quen lle podería atribuír o bo gusto de inzar unha nova urbanización, cunha árbore totalmente exótica, de esplendorosa beleza, pero de difícil adaptación a Galicia...

 Sería o arquitecto, autor do proxecto inmobiliario? Serían os presidentes de comunidade, autorizados polos residentes?
         Non sei. 

 A dúbida e o misterio dos cincuenta xacarandás da Ameixaga, aínda fan máis pracenteira a súa contemplación: en Compostela, lonxe do seu habitat natural do continente sudamericano (é nativo do Brasil   e do noroeste arxentino).

 Son árbores de porte esvelto, follas compostas e opostas, moi semellantes ás dos nosos fieitos e, aínda máis, ás da Acacia de Constantinopla (“albizia julibrissin”) da que podedes ver un par de  exemplares, onde comeza a Rúa de San Pedro.

 O xacarandá florece na primavera cunhas belísimas flores violeta, que van facendo acios espesos e campaniformes, namentres van aparecendo as follas verdes pouquiño a pouco, para chegar a unha conxunción espectacular en pleno verán: o contraste, nunha árbore tan elegante, desas dúas cores, é pura maxia estética.

 A persoa que ideou a súa plantación, coñéceos ben: sabe que non soportan as xeadas nin os fríos galegos, e así orientounos cara o leste, para que o Sol lles dea esa calor que tanto precisan e poidan medrar sen problema ( case todos superan os dous metros).

 Se ides pola Ameixaga neste outono, podedes ver como algúns teñen xa o froito: unhas casulas verdes e chatas co bordo ondulado, que se abrirán ó madurar para ceibar as pequenas e abondosas sementes, aló polo febreiro...

 E, neses azares misteriosos que ten a escrita, agora reparo na portada da miña guía botánica de cabeceira:




      En Compostela, no mes de San Martiño.


sábado, 26 de outubro de 2019

O Algoritmo


Como lle quero!!

Eu, rutineiro tauro, chego e procuro na arañeira esas miñas músicas, das que tanto gosto.
Sabedes desas cancións, polos meus correos.

A “rede”, musicalmente –para min – é youtube.com .

E aí está o Algoritmo!

Ocorreu nestes derradeiros días de outubro.

Escoitando a Neil Young (con David Crosby, Stephen Stills, Graham Nash)
... o Algoritmo levoume a Kate Wolf

Emocionante!!!
Dúas mulleres, dúas guitarras, nos oitenta...
totalmente descoñecidas para min.
( e xa, tan valiosas ! )

E, sí, estou na procura de Nina Gerber, esa multi/instrumentista (guitarra, mandolina, harmónica...)
discreta e imprescindible, que lle da pouso,conmovedor, a fermosísima Redtail Hawks.



No outono do 2019


luns, 30 de setembro de 2019

Vou de camiño !

Miñas donas, meus señores:

Hoxe vou camiñar cara a Compostela, polo Camiño de Inverno.

Cando recibín o convite dos Antigos Alumnos e Amigos da Universidade de Santiago de Compostela  anoteime ipso facto

Coa súa autorización, of course, vai  o  decálogo de razóns que me engaiolaron  para camiñar desde Ponferrada ata Compostela.


( Gostei moito da número V. Galicia. Non sabía dese cumio.... ten que ser unha marabilla ! )


As dez razóns para camiñar a Compostela, polo Camiño de Inverno: 


I.-  Os Ríos. Omnipresentes. O Camiño de Inverno a Compostela é o único que vai acompañado polos tres grandes ríos galaicos: O maxestoso Sil, o vello pai Miño, o impoñente Ulla.... cuns secundarios de luxo:  Lor, Cabe,Toxa, Deza...

II.- A Paisaxe. Única. Nunha beleza chea de contrastes. Desde as louseiras de Valdeorras, ata os socalcos da Ribeira Sacra, pasando por soutos, nogueirais, cortiñas, erbedeiros... asombrosos. E, no Saviñao, o Cabo do mundo!

III.- Os Romanos. Non só  As Médulas –valioso patrimonio da humanidade -. Tamén Montefurado –incrible traballo de enxeñería na procura do ouro –. Ou a Calzada pola que baixamos,nunha fraga acolledora, ata Belesar.

IV.- A riqueza  etnográfica. Por exemplo : no Camiño de Inverno hai unha abondosa presenza dos Petos de ánimas. Tesouros  de pedra en camiños, adros e prazas, que nos sorprenden, asombran, conmoven.

V.- Galicia. Toda a terra é nosa. Nunha ollada. No Camiño de Inverno está o único cumio desde o cal ollamos as catro provincias. Mesmo co ceo  anubrado. Éxtase!

VI.- Vilas (A Galicia interior ). É outro mundo. Tan acolledor. Próximo. Xeneroso.  Grande pracer chegar a Quiroga,  Monforte, Chantada, Rodeiro...
e mesmo, impagable. Entrar na Pobra de Brollón, cruzando o Rubín –que non ten ponte-!

VII.- Románico. Exuberante. Desde os mosteiros escondidos na maleza dos outeiros, ata ás máis humildes igrexas... San Lourenzo de Fión, San Paio de Diomondi...

VIII.- Xentes. De Ponferrada a Compostela, en cada etapa sempre haberá unha persoa, unha conversa, unha historia: A aceiteira de Bendilló, a taberneira de Penasillás, o piñeiro da Pobra- esa revolta  dos Guímaros -!

IX.-  Esforzo. Non hai. Convertemos ás nove etapas oficiais, en trece levadeiras andainas. Só teremos que  madrugar nas dúas primeiras etapas. Saímos ás 8 de Compostela. Levamos comida, por se acaso. ( Axuntamos calendario  -últimos sábados de cada mes -)

X.- Síndrome de Stendhal. Abraiados pola sorpresa da descuberta e o pracer do vivido... Iso será o que nos pase, de volta en Compostela, rematado o Camiño de Inverno.
Paga a pena !


Xa vos contarei, 

Setembro 2019




martes, 9 de xullo de 2019

O misterio de Milladoiro


...o (noso) mítico grupo.

Mitómano irredento como son, hai  un ano fun correndo a Trisquel Artesanía -Acibechería ,31 -Santiago, para mercar, e asinar, o último disco de Milladoiro:
Atlántico.

Emocionado como estaba, apenas reparei nas tres persoas que asinaban no mostrador
( non hai moito espazo )

Nando Casal, Xosé Vicente Ferreirós...

...e Antón Seoane ??

Non !

Era Moncho García. Fundador, con Casal e Ferreirós, de Faíscas do Xiabre -núcleo orixinal de Milladoiro -

( Ollade as sinaturas : seguro que sodes quén de identificar a cada un deles )





......................


Cando cheguei na casa fun, de contado, a computadora...todo está nas "redes"! 
 atopei a páxina  de Milladoiro...


...máis ningunha reprodución do disco en Youtube.

Pescudando  na web -elemental e sinxela- apareceu a ligazón a Spotify -de balde- onde podemos escoitar ás 12 (doce) cancións dun disco moi acaído, no que  destacan, emocionantes, conmovedoras.....



............


Será por eses teclados harmoniosos,  eses violíns melancólicos, esa gaita irlandesa potente e cercana, ese acordeón discreto....

O caso é  que, corenta anos despois, Milladoiro seguen en plena forma.

Un marabilloso misterio !


En Compostela, nas vésperas do san Cristovo...


...Saúde e música!




domingo, 23 de xuño de 2019

Ombre en Santiago

- Carta a Miguel García -



“Fun apartando
as migallas dos soños
que outros deixan nos papés
onde eu agora estaba quedo,
tal como están  na cama os tolleitos...
i elí quedeime”

( Antón Tovar. Arredores) 



Prezado Miguel:

I

          Hasme perdoar este meu atrevemento de conversar contigo, publicamente, sobre esa íntima  debilidade nosa :  Ombre en Santiago.

           Máis ao pracer da escrita, únese esta afinidade que a moitos humanos nos foi dada; con ela podemos compartir o común goce estético de vilas, pobos e cidades nas que nos tocou vivir ou desenrolar un proxecto vital...

II

            E iso empeza no convite permanente que teño contigo.

Visitar Compostela.

            No niño da nosa amizade, tes un feixe de razóns para face-la escapada santiaguesa: dende esas exposicións de pintura que tanto che gustan, ata o Camiño Francés, que fixeches con disciplina espartana e que tanto te marcou...

            Así que hoxe engadirei outro novo descubrimento  que, de seguro, reforzará os meus argumentos para que esa visita demorada, pausada, tranquila, a esta cidade na que habito, se cumpra.

           Fágoo apoiado en dous chanzos: a imaxinación -“a tola da casa “ que dicía santa Teresa-  e  a humildade dunha igrexa compostelá.


III

           A  igrexa é a de San Fructuoso. Ou das Angustias de Abaixo.

        A parroquia de San Fructuoso ten unha intensa vida relixiosa pois acolle a unha importante poboación que habita nos arredores: Hortas, San Clemente,Trinidade, Pombal...

          A igrexa ten sona polo éxito, entre a xente, da súa espectacular fachada, coroada pola representación das catro virtudes cardinais: prudencia, xustiza, fortaleza e temperanza.

          Naturalmente o pobo, sempre tan sabio, atopoulles outros nomes e parecidos; e así, calquera compostelán non deixará que abandones a Praza do Obradoiro, sen ollar desde o miradoiro de Raxoi, os catro paos da baralla: ouros , copas, espadas e bastos...

          Esa é unha atracción típica que enche moito aos turistas.

Mais, ¡ canto pode haber detrás dunha fachada barroca !

          Non lembro cando foi, máis recordo que me quedou gravado o nome do arquitecto, autor  do proxecto de San Fructuoso: Lucas Ferro Caaveiro.

          Xa entendes por qué.

Ese apelido, tan familiar pola nosa bisbarra, espertou a miña curiosidade.

          E, cando quixen profundar, volvín  a Pontedeume e, por que non?, a Ombre...


IV

          Procurando a biografía de don  Lucas Antonio Ferro Caaveiro nos libros, e mesmo na “arañeira”, poucas cousas atopei, pero foron tan valiosas que fixaron o segundo chanzo desta carta, e ceibaron a fantasía que me permitíu  soñar, voar,descubrir e andar polos camiños máxicos dun artista único,quizais o último xenio de Ombre.

( E cando digo artista, xenio, falo – como sabes- dese concepto renacentista da Arte, no que o creador,poñamos arquitecto, domina tódolos oficios relacionados: carpinteiro, tallista, escultor, pintor, debuxante...)

V

         Do Arcebispo Raxoi (1690 -1772) din os libros que naceu en Covés – Pontedeume.

         De Ferro Caaveiro (1699-1770)  só anotan que naceu en Pontedeume.

        Así que eu empezo a soñar, e vexo a Lucas Antonio camiñando polos escuros camiños do Casquido e as Pontellas, cara a Vila, onde vai estudiar na Cátedra de Latinidade.

       Véxoo como un xove arquitecto talentoso que fai o edificio do Concello de Lugo(1735 )- lembra que en Lugo estivera, uns anos antes, o cóengo doutoral Don Bartolomé Raxoi.

       Imaxínoo como disciplinado número dous de Fernando  Casas Novoa rematando a fachada do Obradoiro: Morto Don Fernando (1749) foi nomeado Mestre –interino- de Obras da Catedral.

       Estouno vendo, ceando con Raxoi, nas estancias catedralicias, cando éste é nomeado Arcebispo de Santiago, aló pola festa do Espírito Santo do 1751.

       Atópoo alporizado, cando o lume devora a Sala Capitular e do Tesouro, da Catedral que tanto amaba, no agosto daquel memorable 1751.

       Levoulle sete anos. Pero fixo unha obra admirable.

Paredes e teitos restaurados dan fe dun tardo barroco elegante, único e chamativo; tanto que, aínda hoxe, é unha anécdota recorrente en moitas guías o plafón do teito da Sala Capitular, descuberto da súa capa de estuco e pintura para mostrarlle - a un incrédulo  Afonso XIII- a beleza núa do granito galego, do cal está feita toda a estancia.

      Pensa... haberá pedras da canteira da Camposa na Catedral de Santiago ?

     Síntome libre para atenuar calquera erro, cando vexo a Ferro Caaveiro  viaxando cara a Covés, onde  reside temporalmente - naquel verán de 1758- o seu paisano, amigo, cómplice e protector Arcebispo Raxoi.

      Lucas Antonio leva - feliz e orgulloso- os novos planos da Fachada Norte da Catedral, tamén chamada da Acibechería.

      Está no cumio. Hai dous anos que é, oficialmente, Mestre de Obras da Catedral. Gaña máis de 1.000 reais  de prata ó ano, e desborda talento nunha madurez arquitectónica excepcional.

      Parece que estou vendo aqueles dous homes camiñando, paseniño, por Figueirido, polo Silvar,  baixando pola Graña, cara a Esteiro e Pontedeume.

      Van falando de columnas, fustes, capiteis, frisos, estatuas, apóstolos...
Arte, en definitiva.

      Qué pasaría, para que cinco anos despois, no 1763, sen  apenas pegadas  da súa obra na devandita Fachada -cando veñas,haste de fixar: o corpo inferior  é diferente dos outros dous- fose apartado fulminantemente do Proxecto e das Obras?

      Os libros falan do empuxe das novas tendencias.
O Neoclásico imponse na edificación de igrexas e monumentos. Xa non queda ningún artista. Todos son rutineiros arquitectos que levan a cabo as directrices da Academia de Madrid.

     Ventura Rodríguez, Domingo Lois Monteagudo, fan a Fachada Norte da Catedral,   mentres don Bartolomé consigue que o Cabido lle pague, de por vida, 2.090 reais de prata a Lucas Antonio Ferro Caaveiro.

  Morreu en 1770. Tiña 69 anos.
Non sei onde está enterrado.
E se está en Ombre ?.
Ou en Nogueirosa ?
Ou en Esteiro ?
Ou en Covés ?

VI
  
 Matino niso, baixando pola Inmaculada, camiño do Obradoiro.

 Quero ollar, outra vez, a fachada de San Fructuoso.   

As virtudes cardinais,e o  inmenso escudo real.

 As ánimas do Purgatorio, mais tamén o fermoso alzado da planta de cruz grega.

     E reflexiono sobre a audacia intelectual de Ferro Caaveiro, atrevéndose a facer a única igrexa compostelá cos catro brazos iguais - fuxindo da cruz latina- lembrando aos catro elementos honrados polos antigos: aire, auga, lume, terra...    


E sei, seguro, que nalgún deles está Ombre, en Santiago, agardándote.

Nos arredores do san Xoán.2019

domingo, 5 de maio de 2019

Encaje de bolillos

“Escribir es una manera de vivir”, dijo Flaubert. Sí, muy cierto, una manera de vivir con ilusión y alegría y un fuego chisporroteante en la cabeza, peleando con las palabras díscolas hasta amaestrarlas, explorando el ancho mundo como un cazador en pos de presas codiciables para alimentar la ficción en ciernes y aplacar ese apetito voraz de toda historia que al crecer quisiera tragarse todas las historias...”

(Mario Vargas Llosa. Elogio de la lectura y la ficción.Estocolmo.2010)



Prólogo

Un placer especial compartir la lectura de un espléndido libro, publicado en noviembre de 2018

Labores. María Teresa Torres. Luar editora. Buenos Aires. 2018.



 





Especial por ser la primera vez que, en esta bitácora, hablo en castellano. Mi segunda lengua. Soy un afortunado bilingüe que puede gozar de la belleza y hermosura de un idioma maravilloso y universal.

Todo lo que aprendí fue en castellano. Tantos tesoros!!!


Siempre positivo, valoro esa dualidad enriquecedora: Conocimientos, método, lecturas, todo con el rigor del estudio…en la lengua de Cervantes. 


Familia, convivencia, ese día a día vital, íntimo y privado, en un gallego ancestral y entrañable.


Así que, muchos años después, en este siglo XXI  ( problemático  y febril? )  no   tengo ningún reparo –y me siento especialmente orgulloso de hacerlo - en recomendarles una excelente ficción, escrita en una variada, rica y atractiva  lengua española.






Decálogo

Van diez razones que resumen las múltiples virtudes del libro.

I.- Estilo propio. Esa destreza de mezclar sabiamente argumentos, recursos literarios y punto de vista narrativo. Desde Corte y Confección (cap. I ) hasta Ricami e Pizzi ( cap. VIII ) una narradora, a veces, en un presente continuo –“Hoy cenan solos”; otras, recordando -“Los años pasaron entre esperas y bienvenidas, lágrimas y regalos”- ;  otras, preguntando inocente, “por qué canal va a salir esto?”

II.- Creatividad y amenidad. Combinadas perfectamente para despertar y mantener la atención del lector. Cada relato parte de un argumento diferente, que siempre nos atrapa en su   inicio: -“Vos sabés que yo sé” -   y que luego se desarrolla con una extraordinaria soltura –“ El año llegó a su fin con baile de egresados de vestido largo(…) Las voces de Freddy Mercury y Gloria Gaynor nos hicieron bailar toda la noche”.

III.- Belleza. Un manto que se extiende, intangible, por todo el libro y que percibimos estética, visual y éticamente.  (Luego de la lectura) 

IV.- Originalidad. Describiendo, desde las rutinas cansinas de una pareja, hasta la inefable ternura infantil, pasando por toda la compleja historia del siglo veinte…

V.- Profundidad. Son ocho relatos que nos dejan un poso hondo y trascendente: terminada la lectura, reflexionamos, valoramos…

VI.- Veracidad. Enorme trabajo de documentación, perfectamente ensamblado, que hace creíble cada relato. (“Ricami e Pizzi” es una joya; y, sin embargo, “El remiendo”, esa ruta 40 hacia Bariloche…emociona).

VII.- Valores: Impregnándolo todo, valores positivos (amor, abnegación, sacrificio, entrega, heroísmo…)

VIII.- Cohesión: Interna, externa. Aquí ya influye la excelente combinación de texto y soporte. Gran trabajo técnico de diseño y edición, combinando tapas, libro. Vean la atractiva  portada.

IX. Títulos. Otro punto favorable. Para mi es importante que libros, textos,  relatos, tengan nombre. Es fascinante descubrir cada capítulo  –diferente- de Labores, en esos encabezados tan  expresivos: Punto de Arán, el Monograma,  Tricot,  Petit Point…

X.- Hilo conductor: Esa narradora, omnipresente. Cierras el libro y los ocho relatos son ocho capítulos de una peripecia vital que va desde la infancia feliz –“Vos sabés que yo sé que tu abuela tejía unos almohadones al crochet hermosos” –, hasta el hastío veraniego- “Le digo esto, y el protector solar derretido se me mete en los ojos y en la boca. ¡Que gusto asqueroso tiene!- pasando por todas las guerras del siglo XX (“Los bombardeos eran en Londres, y ardía Paris, pero a Roma no llegaban, y menos a la poderosa Génova.”)

…………………..


Ese placer, grandioso, de disfrutar de una magnífica lectura.


  
Epílogo

Y, no, no soy tendencioso. 

Don Rafael Silva Costoyas, uno de los pocos humanistas que van quedando en Compostela, leyó el libro y quedó encantado. 

Le gustaría conocer a la autora para hablar de literatura y, cómo no, de la posibilidad de editarlo y publicarlo en Galicia…palabras mayores !!!





En Compostela, perdido -como todos los años- en la Feria del Libro.

Mayo 2019

luns, 18 de marzo de 2019

Téñolle rabia ao silencio

 Hai unha rapaza galega : María Xosé Silvar –Sés –(1982) 

 Acaba de e publicar o seu derradeiro disco.


“Rabia ao silencio” é o título (Baseado na mítica Le tengo rabia al silencio, de don Atahualpa Yupanqui ).

Son  dez cancións, xa clásicas, que ela homenaxea coa súa voz rotunda,poderosa, combativa... e cuns arranxos moi acaídos –que nos ateigan de  emoción,empatía,xenerosidade -   de guitarra, frauta, acordeón...


Un admirable  traballo  que pon en valor -tamén- a grandeza universal do noso idioma...


Qué ben soa don Ata, en galego !

 Foi polo san Patricio deste 2019

martes, 26 de febreiro de 2019

PODEROSA HERMAFRODITA


      Coa Tipuana (Tipuana tipu –Benth. , Kuntze - ) pásame unha cousa moi curiosa.
Sempre a vexo espida.
        Vaia , tampouco debo esaxerar !
En realidade só a vin dúas veces.
        A primeira, foi no seu país de orixe : Arxentina.
Era agosto e, naturalmente, inverno austral.
        Aínda que non lle prestei moita atención – os afeccionados, cando empezamos, só ollamos o verde perdurable-, si lembro que preguntei por aqueles centos de exemplares que, espidos, inzaban as grandes avenidas de evocadores nomes: “Ribadavia “, “Maio”,  “9 de xullo”...

- A  Tipa ? ...tes que vela floreada !. Non se coñece a cidade, inundada de flores amarelas !  -dixérame xente querida.
       Como tantas lembranzas máxicas, o marelo imaxinario da Tipuana quedou durmindo no limbo, mentres eu trataba de contarvos porque a chorima debe ser a  nosa flor nacional, ou de achegarvos o valor das  nosas senlleiras.
....

     Aló polo xaneiro, decátome de que na nosa cidade hai un exemplar de Tipuana.
Faltoume tempo para ir a recoñecelo !
      Chovía, estaba o ceo cuberto, ía frío...e non tardei nada en chegar o Parque.
Está  perto de onde vivo. En realidade, é moi céntrico.
      E atopeina.
Permanecía  espida, como se non pasaran os anos ,  desde a primeira vez  no pasado século.
    Lóxico.
       Era o inverno  setentrional.
 ( O noso )
.....

     E alí estaban. Si. Plural. Porque hai dous exemplares novos de Tipuana.
Non era necesario, para a súa supervivencia, poñer dúas árbores.
     A Tipuana é unha poderosa hermafrodita  - lembrade : na mesma flor, ten o androceo e o xineceo - que soporta calquera inclemencia,  aguanta tódalas eivas...tódolos anos.
      Sen desfalecer : ollo con ela !.
 Nesa resistencia é  superior as súas irmáns  – pertence a familia das Leguminosae-  : ( mimosas, sóforas, acacias...)

      Chovía, estaba o ceo cuberto, o regato ía moi cheo - camiño do seu pai milenario-.
Era un día  cincento : perfecto para combinar coa color da Tipuana
     Núa.
Coa cortiza gris –parda, case escura.
Coa copa  apuntando xa, unhas formas redondeadas.
         Adaptándose  e disimulando coas compañeiras, de folla caduca, que alí están : moreira, bidueiro, sófora.
( Ninguén diría - pola súa integración - que na orixe, apareceu alá por Catamarca/ Arxentina-).
...


        E aquí me tedes: agardando, ansioso , a chegada de abril, ou maio...
Antes de rematar xuño as dúas  Tipuanas  de Santiago, estarán cheas de flores  dun amarelo intenso, que voarán, inundarán o céspede verde, flotarán no regato, e ata poida que cheguen a rúa  que , non moi lonxe do parque, foi  dedicada a don  Isaac Díaz Pardo.

        Así que , nesa espera para vela  - por fin ! - vestida de follas e flores, sigo alimentándome coas fotos - fermosas-, que, en valiosos libros botánicos, outra xente amiga das árbores, ten a xentileza de publicar.

         En Compostela, camiño do entroido, no 2019








Bibliografía :
    1.- Guía Verde de Santiago de Compostela, coordenada por María Isabel Fraga . Concellaría de Medio Ambiente, Parques e Xardíns. Editorial Alvarellos. Santiago de Compostela. 2010

 2.-  El nuevo libro del árbol. (tomo I ).  Edición de Francisco Erize. Celulosa Argentina S.A. Editorial  El Ateneo. Buenos Aires. 2000